Starlink често е единствениот начин да се добие пристап до интернет во воени зони, оддалечени области и места погодени од природни катастрофи што ги прави САД и другите влади зависни од каприците на еден човек -Илон Маск.
Технолошкиот милијардер Елон Маск стана доминантна сила во сателитската интернет технологија. Начините на кои тој го користи тоа влијание предизвикуваат глобални аларми.
На 17 март, генералот Марк А. Мили, претседател на Здружениот генералштаб и генералот Валериј Залужни, водачот на вооружените сили на Украина, разговараа за руската инвазија на Украина. Во текот на безбедната линија, двајцата воени лидери разговараа за системи за противвоздушна одбрана, проценки на бојното поле во реално време и споделија разузнавачки информации за воените загуби на Русија. Зборуваа и за Илон Маск.
Генералот Залужни ја покрена темата Starlink, сателитската интернет технологија направена од компанијата на Маск, SpaceX. Одлуките на бојното поле на Украина зависат од континуираната употреба на Starlink за комуникации, рече генералот Залужњи, а неговата земја сака да обезбеди пристап и да разговара за тоа како да ги покрие трошоците за услугата. Генералот Залужни, исто така, праша дали Соединетите Држави имаат проценка за Маск, кој има големи деловни интереси и матна политика – на што американските власти не дадоа одговор.
Маск, кој ги предводи SpaceX, Tesla и Twitter, стана најдоминантниот играч во вселената бидејќи постојано ја собира моќта на стратешки значајното поле на сателитски интернет. Сепак, соочен со мала регулатива и надзор, неговиот непредвидлив стил и воден од личниот карактер тој сè повеќе ги загрижува војските и политичките лидери ширум светот, пред се бидејќи технолошкиот милијардер понекогаш го користи својот авторитет на непредвидливи начини.
Од 2019 година, Маск испраќа ракети од SpaceX во вселената речиси секоја недела и тие испорачуваат десетици сателити во орбитата. Сателитите комуницираат со терминалите на Земјата, за да можат да пренесат брз интернет до речиси секој агол на планетата. Денес, повеќе од 4.500 сателити Starlink се на небото, што претставува повеќе од 50 проценти од сите активни сателити. Тие веќе почнаа да го менуваат изгледот на ноќното небо, дури и пред да се остварат плановите на Маск да има дури 42.000 сателити во орбитата во наредните години.
Глобална сателитска мрежа
Она што се чини дека се долги линии на небото, се неодамна лансирани сателити кои се приближуваат до нивното место во орбитата.Повеќето од сателитите се распоредени и се движат во формација слична на мрежа помеѓу половите на Земјата, додека неколку се тесно групирани и се движат заедно во линии. Моќта на технологијата, која помогна да се зголеми вредноста на SpaceX на речиси 140 милијарди долари, штотуку почнува да се чувствува.
Starlink често е единствениот начин да се добие пристап до интернет во воени зони, оддалечени области и места погодени од природни катастрофи. Се користи во Украина за координирање на напади со беспилотни летала и собирање разузнавачки информации. Активистите во Иран и Турција се обидоа да ја користат услугата како заштита од владините контроли. Министерството за одбрана на САД е голем клиент на Starlink, додека другите војски, како на пример во Јапонија, ја тестираат технологијата.
Но, речиси целосната контрола на Маск на сателитскиот интернет го зголеми алармот.
Верностите на 52-годишникот се нејасни. Додека Маск се поздравува како генијален иноватор, тој сам може да одлучи да го исклучи пристапот на Интернет на Starlink за клиент или земја, и има способност да користи чувствителни информации што ги собира. Таквата загриженост е зголемена затоа што ниту една компанија или влада не се приближиле до тоа што тој го изгради.
Во Украина, некои стравови се остварени. Маск го ограничи пристапот на Starlink повеќе пати за време на војната, велат луѓе запознаени со ситуацијата. Во еден момент, тој го одби барањето на украинската војска да го вклучи Starlink во близина на Крим, територијата под руска контрола, што влијаеше на стратегијата на бојното поле. Минатата година тој јавно изнесе „мировен план“ за војната што изгледаше усогласен со руските интереси. На моменти, Маск отворено ги истакнуваше можностите на Starlink.
„Помеѓу Тесла, Старлинк и Твитер, можеби имам повеќе глобални економски податоци во реално време во една глава од кој било досега“, напиша тој на Твитер во април.
Сателитите Starlink работат на приближно 300 милји над Земјата во она што е познато како „ниска орбита на Земјата“. Тоа е повеќе од 60 пати поблиску од традиционалните сателитски интернет услуги кои работат на поголеми височини во „геосинхроната орбита“. Загрижени за преголемата зависност од технологијата на Маск, украинските официјални лица разговараа со други сателитски интернет провајдери, иако признаа дека досегот на ниту еден ривал не е како на Starlink.
„Starlink е навистина крвта на целата наша комуникациска инфраструктура сега“, рече во интервјуто Михаило Федоров, министер за дигитални прашања на Украина.
Најмалку девет земји – вклучително и во Европа и на Блискиот Исток – исто така го покренаа прашањето за Starlink со американски официјални претставници во текот на изминатите 18 месеци, при што некои ја доведуваат во прашање моќта на Маск над технологијата, информираа двајца американски разузнавачи информирани за дискусиите. Малку нации ќе зборуваат јавно за своите грижи, поради страв од отуѓување на Маск, изјавија претставници на разузнавањето и сајбер безбедноста информирани за разговорите.
Американските власти исто така малку зборуваа јавно за Starlink бидејќи ги балансираат домашните и геополитичките приоритети поврзани со Маск, кој го критикуваше претседателот Џо Бајден, но неговата технологија е неизбежна. Федералната влада е еден од најголемите клиенти на SpaceX, која ги користи своите ракети за мисиите на НАСА и лансира воени сателити за надзор. Високи претставници на Пентагон се обидоа да посредуваат во прашањата поврзани со Starlink, особено во Украина. Министерството за одбрана потврди дека има договори со Starlink, но одби да елаборира, наведувајќи ја „критичната природа на овие системи“.
Другите влади се претпазливи. Тајван, кој има интернет инфраструктура која може да биде ранлива во случај на кинеска инвазија, не сака да ја користи услугата делумно поради деловните врски на Маск со Кина, рекоа тајванските и американските власти. Кина,пак, има свои грижи. Маск минатата година рече дека Пекинг барал гаранции дека нема да го вклучи Starlink во земјата, каде што интернетот е контролиран и цензуриран од државата. Во 2020 година, Кина се регистрираше во меѓународно тело за лансирање на 13.000 сопствени интернет сателити.
Европската унија, делумно поттикната од сомнежите за Starlink и Маск, исто така одвои 2,4 милијарди евра, или 2,6 милијарди долари, минатата година за изградба на сателитска констелација за цивилна и воена употреба.
„Ова не е само една компанија, туку една личност“, рече Дмитри Алперович, експерт за сајбер безбедност, кој го коосноваше тинк-тенкот Silverado Policy Accelerator и ги советуваше владите за сателитски интернет. „Вие сте целосно зависни од неговите каприци и желби“.
Посегнување по небото
Сер Мартин Свитинг, британски инженер кој ја основал компанијата за дизајн и производство на сателити Surrey Satellite Technology, бил охрабрен од деловен соработник во 2001 година да се сретне со „човек кој сака да постави стаклена градина на Марс“. Се покажа дека тоа е Маск.
Свитинг и Маск се сретнаа веднаш потоа на појадок на вселенска конференција во Колорадо, каде што технолошкиот претприемач ја критикуваше НАСА и разговараше за изградба на приватна вселенска флота.
„Тој беше многу фокусиран“, рече Свитинг, чија компанија подоцна доби инвестиција од Маск и го имаше во одборот на директори пред да ја продаде компанијата на Ербас во 2009 година.
Маск исто така беше заинтересиран за новото поле на истражување каде што малите сателити се поставени на небото неколку стотици милји над морското ниво, област позната како „ниска орбита на Земјата“, рече Свитинг. Нивната заедничка работа беше еден од најраните примери за фокусирање на Маск на технологија која ќе помогне да се поткрепи Starlink.
Сателитите кои датираат од 1960-тите се обично поголеми – често со големина на училишни автобуси – и се наоѓаат повисоко во вселената, во она што е познато како „геосинхрона орбита“, ограничувајќи ги нивните комуникациски способности. Помалите сателити можат да орбитираат на помала надморска височина, овозможувајќи им да се поврзат со терминалите на Земјата за да ја пренесат услугата со голема брзина на интернет до далечни локации. Многу мали сателити се неопходни за ова да функционира. Тоа е затоа што додека еден сателит се движи над терминалот Starlink на копно, тој го предава интернет сигналот на друг сателит зад него за да одржува единствен, непрекинат проток до корисниците подолу.
Маск ги лансираше своите први сателити Starlink во орбитата во 2019 година. Во тоа време, сателитскиот интернет се сметаше за глупава задача. Во 1990-тите и 2000-тите, другите компании бараа комуникациски сателити во ниска орбита со мал успех поради трошоците и техничките потешкотии за нивно внесување во вселената. Но, Маск имаше предност. Ракетите на SpaceX се враќаат на Земјата по патувањето во вселената и делумно се повеќекратно употребливи. Ова ефикасно му даде контрола за постојано да доставува сателити во вселената, понекогаш десетици одеднаш. Сега скоро секоја недела ракета на SpaceX натоварена со сателити Starlink полетува од локација во Калифорнија или Флорида. Секој сателит е дизајниран да работи околу три и пол години. Има толку многу во орбитата што често ги мешаат со ѕвезди што паѓаат. Астрономите документираа дека уредите се мешаат со истражувачките телескопи и предупредија за ризикот од судири.
„Ноќното небо е едно од најславните претстави што ги прави природата, а луѓето засекогаш го менуваат“, вели Патрик Сајцер, астроном од Универзитетот во Мичиген кој ги проучува орбиталните остатоци.
Starlink обезбедува брзини на преземање на интернет обично околу 100 мегабити во секунда, а SpaceX генерално наплаќа од поединечни клиенти околу 600 долари за секој терминал што добива врска од вселената, плус месечна услуга од околу 75 долари, со повисоки трошоци за бизнисите и владите. Компанијата ја знае локацијата, движењето и висината на секој терминал на Starlink, велат експертите.
Услугата, која официјално стартуваше во 2021 година во неколку земји, сега е достапна во повеќе од 50 земји и територии, вклучувајќи ги САД, Јапонија, голем дел од Европа и делови од Латинска Америка. Во Африка, каде што пристапот до интернет заостанува во однос на остатокот од светот, Starlink е достапен во Нигерија, Мозамбик и Руанда, со повеќе од десетина други земји кои ќе следат до крајот на 2024 година, според веб-страницата на Starlink.
„Секаде на земјата ќе има интернет со висок пропусен опсег и мала латентност“, предвиде Маск на подкастот на Џо Роган во 2020 година.
Војски, телекомуникациски компании, авиокомпании, линии за крстарење и поморски транспортери се собраа во Starlink, кој соопшти дека има повеќе од 1,5 милиони претплатници.
Ривалите се мачеа, иако конкуренцијата расте. OneWeb, британска компанија, беше толку зафатена од финансиски тешкотии што мораше да биде спасена од британската влада и продадена на група инвеститори. Амазон, основан од Џеф Безос, кој е сопственик на ракетната компанија Blue Origin, планира конкурент на Starlink, Project Kuiper, но допрва треба да добие сателит во вселената.
Животна линија на бојното поле
Но, ниту еден настан не ја покажа моќта на Starlink – и влијанието на Маск – повеќе од војната во Украина. Повеќе од 42.000 терминали на Starlink сега се користат во Украина од страна на војската, болниците, бизнисите и хуманитарните организации. За време на руските бомбашки кампањи минатата година, кои предизвикаа широко распространето затемнување, украинските јавни агенции се обратија до Starlink за да останат онлајн.
„Без Starlink не можеме да летаме, не можеме да комуницираме“, рече еден украински заменик командант кој го носи прекарот Зуб или Заб, и кој сакаше да остане анонимен од безбедносни причини.
Starlink влезе во Украина во февруари 2022 година, кога Русија изврши инвазија и сајбер напад со кој го уништи сателитскиот систем управуван од компанијата за брзи комуникации Виасат што го користеше украинската војска. Со исклучување на трупите и командантите, Федоров, дигиталниот министер, испрати молба до Маск за помош. За неколку часа, Маск го контактираше за да му каже дека Starlink е активиран во Украина. Денови подоцна пристигнаа терминалите на Starlink.
Технологијата – користена во шумите, полињата, селата и поставена на покривите на воените возила – ѝ даде на армијата на Украина голема предност пред руските сили. Таа им овозможи на артилериските тимови, командантите и пилотите да гледаат снимки од беспилотни летала истовремено додека разговараат онлајн. Времето на одговор од пронаоѓање цел до погодување е намалено на околу една минута од скоро 20 минути, велат војниците.
„Големиот број животи што Starlink помогна да се спасат може да се измери со илјадници“, рече Федоров. „Ова е една од основните компоненти на нашиот успех“.
Но, загриженоста меѓу украинските и западните функционери во врска со контролата на Маск над технологијата порасна, и се зголеми минатата есен кога тој постојано даваше коментари за војната што покрена прашања за неговата посветеност на услугата на Starlink во Украина.
Во септември, на приватен настан за светски и деловни прашања во Аспен, на кој присуствуваа тогашниот претседател на Претставничкиот дом Ненси Пелоси и други, Маск предложи мировен план за Украина кој вклучуваше Русија да ја анектира украинската земја. Предлогот налути многу присутни.
Во тоа време, се појавија и прашања кој ќе плати за услугата на Starlink во Украина. SpaceX првично покриваше дел од трошоците, а САД и другите сојузници исто така обезбедија финансирање. Истиот месец, SpaceX му кажа на американското Министерство за одбрана дека не може да продолжи со аранжманот и побара од Пентагон да го преземе финансирањето. Компанијата ја процени цената на речиси 400 милиони долари во текот на 12 месеци, според писмото на SpaceX објавено од CNN, кое беше потврдено од „ New York Times“.
Администрацијата на Бајден му наложи на највисокиот функционер на Пентагон, Колин Х. Кал, да посредува. На 7 октомври, Кал му се јави на Маск, кој изрази стравување дека Украина ќе го искористи Starlink не само за да се одбрани, туку и да спроведе офанзивни операции за враќање на територијата заземена од Русија, што може да предизвика значителни руски воени жртви. Кал му рече на Маск дека повеќе луѓе во Украина ќе страдаат ако Starlink биде затворен.
Маск сепак го исклучи пристапот за некои терминали на Starlink во Украина. Кон крајот на минатата година, околу 1.300 терминали на Starlink купени преку британски добавувач престанаа да работат во земјата откако украинската влада не можеше да плати месечна претплата од 2.500 долари за секој.
Пристапот на Starlink исто така флуктуираше во зависност од движењата на војната бидејќи Русија освои територија, а Украина се бореше да ја врати назад. Како што се менуваа борбените линии, Маск користеше процес наречен geofencing за да го ограничи местото каде Starlink беше достапен на првите линии. SpaceX користи податоци за локација собрани од неговата услуга за да ги наметне ограничувањата.Ова предизвика проблеми. Кога украинските трупи есента се обидоа да ги вратат градовите како Керсон во областите контролирани од Русија, им требаше интернет пристап за да комуницираат. Федоров и членовите на вооружените сили испратија порака до Маск и вработените во SpaceX да ја обноват службата во областите каде што армијата напредуваше. SpaceX одговорил „многу брзо“. Маск имаше други црвени линии кои не би ги преминал. Тој го одби барањето на Украина да обезбеди пристап до Starlink во близина на Крим, за да може да испрати поморски дрон исполнет со експлозив во руските бродови закотвени во Црното Море, рекоа две лица запознаени со дискусиите. Господин Маск подоцна рече дека Starlink не може да се користи за напади со беспилотни летала со долг дострел.
Во јуни, министерот за одбрана Лојд Остин го одобри договорот со Пентагон за купување на 400 до 500 нови терминали и услуги на Starlink. Договорот му дава на Пентагон контрола врз поставувањето каде работи интернет сигналот на Starlink во Украина за тие нови уреди да извршуваат „клучни способности и одредени мисии“, рекоа две лица запознаени со договорот. Се чини дека ова има за цел да и обезбеди на Украина наменски терминали и услуги за спроведување чувствителни функции без страв од прекин.
За разлика од традиционалните одбранбени изведувачи, чија продажба на оружје во странски земји обично се врши преку федералната влада, Starlink е комерцијален производ. Тоа му овозможува на Маск да дејствува на начини кои понекогаш не се усогласени со интересите на САД, како на пример кога SpaceX рече дека не може да продолжи со финансирањето на Starlink во Украина, рече Грегори Си.
„Сигурно помина долго време откако немаме видено компанија и поединец прилично отворено да се постави против надворешната политика на САД среде војна“, рече извор запознат со ситуацијата од Центарот за стратешки и меѓународни Студии.
Однесувањето на Маск ги подели и украинските власти. Михаило Подољак, советник на претседателот Володимир Зеленски, на Твитер во февруари објави дека SpaceX треба да избере страна.Но, Федоров рече дека прашањата за посветеноста на Маск се неправедни. Кога Украина беше под силно бомбардирање и се соочуваше со големи прекини на електричната енергија во ноември, Маск помогна да се забрза испораката на околу 10.000 терминали Starlink, рече тој.
„SpaceX и Илон Маск со своите дела покажаа на чија страна всушност се“, рече Федоров.
Од Тајван до Европа
Во февруари, два подводни интернет-кабли што минуваа меѓу главниот остров на Тајван и оддалечените острови Мацу беа прекинати од кинески бродови. Инцидентот го прекина онлајн пристапот низ Мацу, интензивирајќи ја загриженоста дека комуникациската инфраструктура на Тајван е ранлива. Тајван, за кој Кина тврди дека е негова територија, се чини дека е идеално место за внесување на Starlink. Но, Тајван не сакаше поради загриженоста која се повеќе одекнуваше на други места додека владите ја одмеруваат моќта на сателитски интернет наспроти ризиците од соработката со Маск.
Тајвански официјални лица разговарале со SpaceX за Starlink, рече Џејсон Хсу, поранешен тајвански законодавец кој ја советува владата за дигиталната инфраструктура. Но, разговорите забавија делумно поради „огромната загриженост“ за Маск, чии финансиски интереси се поврзани со Кина, рече тој. Со оглед на тоа што околу 50 отсто од новите автомобили на Tesla се проценува дека се произведуваат во Шангај, Тајван не му верува на Маск дека ќе обезбеди пристап до Starlink доколку Пекинг изврши притисок да ја исклучи услугата, додаде тој.
„Се грижиме дека, ако нарачаме уреди од Starlink, ќе паднеме во некаква замка“, рече Хсу, сега виш научен соработник во училиштето Харвард Кенеди во Тајпеј. „Илон има огромни комерцијални интереси во Кина“.
Кога делегација на американскиот конгрес го посети Тајван во април, претставникот Мајкл Мекол од Тексас, републиканец и претседател на Комитетот за надворешни работи на Претставничкиот дом, го прашал тајванскиот претседател Цаи Инг-вен за време на ручекот за потенцијалното користење на Starlink. Помошниците на Конгресот набргу потоа заклучија дека услугата не е остварлива опција за Тајван поради врските на Маск со Кина, изјавија од персоналот на комитетот. Одри Танг, министерка за дигитална технологија на Тајван, рече дека земјата склучила договор со OneWeb во јуни и не ја исклучила можноста да работи со кој било сателитски провајдер.
„Сакаме да тестираме што е можно повеќе соѕвездија“, рече таа.
Влијанието на Маск се дебатира и на друго место. Во Европската унија, загриженоста за доминацијата на Старлинк влијаеше на блокот од 27 нации да издвои 2,4 милијарди евра минатата година за „суверена“ сателитска констелација, која ќе биде лансирана веднаш во 2027 година.
„Просторот стана многу оспоруван домен каде Европската унија мора да ги заштити своите витални интереси“, рече Тиери Бретон, европски комесар кој го надгледува проектот. „ЕУ не може да си дозволи да се потпира на другите“.
Старлинк исто така се соочува со критики од поавторитарните влади. Кога минатата година избувнаа антивладини протести во Иран, Маск го стави на располагање Starlink таму за да им помогне на активистите да останат онлајн. Иранската влада го обвини SpaceX за кршење на нејзиниот суверенитет.
Кина оваа година се пожали на панел на Обединетите нации дека SpaceX става толку многу сателити во орбитата што ќе ги спречи другите да пристапат во вселената. Во февруари Турција ја одби понудата на Маск да и обезбеди пристап до Starlink по големиот земјотрес, што групите на граѓанското општество го сметаа како обид да се спречи ширењето на неповолните вести на интернет.
„Владата се плашеше дека Starlink не е под нејзина контрола и може да претставува закана“, рече Шериф Ел Кади, политички аналитичар кој ја следи Турција за Access Now, организација за дигитални права.
Starlink не е единствената компанија која работи во ниската орбита на Земјата. Седум компании веќе поднеле барање до Меѓународната телекомуникациска унија за лансирање на близу 71.000 сателити во наредните години, од кои над 40.000 се на Маск. Затоа, малку е веројатно дека доминацијата на Маск во вселената ќе се изедначи наскоро. Во мај, Амазон се подготви да ги стави своите први два сателити во орбитата, но лансирањето беше ставено на чекање откако беше откриен проблем при тестирањето на ракетите. Оттогаш г-дин Маск испрати уште најмалку 595 сателити Starlink во вселената. (Њујорк Тајмс)
