Оној кој навистина верува дека евангелските заповеди ни се дадени од Единиот Вистински Бог, тој во самата таа вера црпи сила за живот по образот Христов. Верникот себеси не си дозволува критички пристап кон зборовите Господови, туку се става себеси пред Негов суд. По таквиот пат тој се спознава себе како грешник и се скрушува за својата жалосна состојба. Отсуството на скрушеност заради гревовите е показател дека нему сѐ уште не му се открило видението за тој образ, по кој е замислен човекот пред создавањето на светот. Секој вистински покајник не посакува виши созерцанија: тој потполно е зафатен во борбата со гревот, со страстите. Дури по очистувањето од страстите, иако сѐ уште несовршено, природно и непринудно му се покажуваат духовни хоризонти осветлени од Светлината, дотогаш ненасетувани, а умот и срцето се восхитуваат од љубовта Божја. Тогаш се изменува нашата природа, скршена од падот, и се подотвораат дверите во областа на бесмртноста.

Патот кон светите созерцанија поминува низ покајанието. Додека со нас владее мрачната гордост, несвојствена на Бог – Светлината, во која нема никаква темнина, до тогаш нема да бидеме примени во Неговата вечност. Но, оваа страст е исклучително суптилна, и ние не можеме сосема да го препознаеме нејзиното присуство во нас. Оттука е нашата усрдна молитва: „Од тајните мои очисти ме, и од туѓите запази го слугата Твој, за да не завладеат со мене. Тогаш јас ќе бидам непорочен и чист од големите престапи. Зборовите на устата моја и помислите на срцето мое нека бидат благоугодни пред Тебе, Господи, тврдино моја и избавителу мој” (Пс. 18, 13-15).

Никој од нас, синовите Адамови, не ги гледа јасно своите гревови. Само во миговите на озарение од Божествената Светлина ние се ослободуваме од тие страшни окови. И ако тоа го нема, тогаш добро е со плач да повикаме:

“Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме грешниот”.

Ревносното следење на Христовите заповеди го доведува човекот до средба со сите возможни собитија во духовната космичка сфера: самиот тој нема сили ни да се спротивстави, ни јасно да разбере што го упропастува и што го спасува. Во очајанието тој ќе го повика Името на Бога Живиот. И ќе биде блажен ако го посети зрак Светлина од непристапната област на Божеството, кој ќе ја открие вистинската природа на секоја појава. Но, ако Светлината сѐ уште не дошла, не треба да стравуваме, туку треба истрајно да се молиме: “Господи, Исусе Христе, Сине на Живиот Бог, помилуј ме”, и сигурно ќе нѐ посети спасителната сила.

Во почетокот на подвигот ние не ги разбираме патиштата укажани од Бога; ние се обидуваме да ја избегнеме тешката борба со “огнените искушенија” (1 Петр. 4, 12). Ние можеме да пребиваме во мачителната состојба на неразбирањето: зошто Бог, сесовршената љубов, дозволува патот кон Него на моменти да изгледа навистина страшен. Ние силно Го молиме Него: да ни ја открие тајната за патиштата на спасението. Постепено се просветлува нашиот ум, а срцето собира сила да Го следи Христос и преку нашите мали страдања да се приближи кон Неговите страдања. Неопходно е да преживуваме и болка и ужаси, за да ни се открие длабочината на постоењето и за да станеме способни за љубовта која ни е заповедана: без страдања човекот останува духовно мрзлив, полузаспан, туѓ на Христовата љубов. Знаејќи го тоа, ние, кога нашето срце станува слично на изгаснат вулкан, го загреваме со призивање на Христовото Име:

“Господи, Исусе Христе, Сине на Живиот Бог, помилуј ме”.

И пламенот на Божјата љубов навистина го допира нашето срце.

Да се стекне молитвата со Името на Исус – значи да се стекне вечноста. Во најтешките моменти на распаѓање на нашиот физички организам – молитвата “Исусе Христе” станува облека на душата; кога ќе престане активноста на нашиот мозок и кога сите останати молитви ќе станат тешки за паметење и произнесување, тогаш единствено светлината на богопознанието која исходи од Името и која ни станала интимно-позната, ќе остане неоттуѓива од нашиот дух. Бидејќи го видовме крајот на нашите отци кои умреа во молитва, силна е нашата надеж дека небесниот мир, кој го надминува секој ум, и нас засекогаш ќе нѐопфати. “Исусе, спаси ме… Исусе Христе, помилуј, спаси… Исусе, спаси ме… Исусе, Боже мој”.

Торжеството – тивко, свето – во спознанието на Бог на љубовта – разбудува во душата длабоко сочувствување со целото човештво. Овој сѐ-човек е мојата природа, моето тело, мојот живот и љубов. Јас не можам да ја совладам мојата “природа”, не можам да се одделам од моето “тело”, постојано растргнат од непријателството на едни “клетки” против други, кои во суштина сочинуваат единствен организам. Ова големо тело на “сѐ-човекот” непрестајно се наоѓа во состојба на болно раскинување на неговите делови, со кои ние не можеме да владееме. Болеста изгледа неизлечлива. И тоа е нашата судбина во планот на земјата. Душата до изнемоштеност плаче во молитвата, но спасението не доаѓа поинаку освен кога луѓето сами, во својата слобода, би го засакале тоа спасение. “Љубете ги непријателите свои” – ете во што е исцелението на историскиот живот, и спасението за вечноста. Оној кој ја познал силата на љубовта кон непријателите, Го познал Господ Исус, Кој е распнат за непријателите; таквиот човек однапред го почувствувал и своето воскресение, и Царството на Христос Победителот, (Јован 17, 21-23; 11, 51-52; Ефес. 2, 14-17; 1 Кор. 3, 22 и др.).

“Господи Седржителу, Христе Исусе, помилуј нѐ нас, и Твојот свет”.

Во светот на човечкото духовно постоење само христијанството дарува опит и на нетварната Светлина на Божеството, но и на најцрната темнина на адот. Таквата полнота на познанието се дава исклучиво преку Христос-Бог и Светиот Дух. Во историјата на аскетското дејствие на нашите отци ние гледаме дека ним им било дадено битијно согледување на адскиот мрак. И тоа во таква мера, што тие луѓе со исклучителна храброст, децении ридале во своите молитви. Но, кој може да раскажува за тоа? Оваа тајна е сокриена од оние кои немаат живо искуство, и ќе остане сокриена до времето на сеопштиот последен Суд (Матеј 25, 31 и понатаму).

“Господи, Исусе Христе, спаси нѐ”.

Голем дар е – да се созерцува вечноста во непристапната Светлина на Божеството. Оној кој го вкусил ова блаженство повеќе не тежнее кон стекнување времени вредности. Благодатта на оваа сила не пребива постојано со човекот, и Светлината во душата се намалува. Лишувањето од ТАКВИОТ Бог предизвикува страдање на целото наше суштество – но таквата богооставеност е неопходна за сите нас, за никој да не лежи на ловорики, но да го продолжи своето следење на Господ, Кој се искачува на Голгота, на духовен план највисока од сите планини. Колку и да ни изгледа безизгледен таквиот обид, тој сепак го препородува човекот, давајќи му нова сила за восприемање на подобието Христово.

“Исусе, Спасе наш, спаси ме мене грешниот”.

Кога се молиме во тивко и осамено место, често секакви непотребни мисли натрапливо се насобираат околу нашиот ум, одвлекувајќи му го вниманието од срцето. Молитвата ни изгледа бесплодна, затоа што нашиот ум не учествува во призивањето на Исусовото Име, и само устата механички ги повторува зборовите. А кога ќе ја завршиме молитвата, помислите обично се оддалечуваат, оставајќи нѐ во спокој. Во оваа непријатна појава, секако, има некаква смисла: со призивањето на Името Божјо ние го приведуваме во движење сето она што е тајно, што се сокрива внатре во нас; молитвата е како сноп светлосни зраци фрлен на темното место во нашиот внатрешен живот, и ни открива какви страсти или приврзаности се гнездат внатре во нас. Во таквите случаи треба засилено да се произнесува Светото име, за покајното чувство да возрасне во душата.

“Господи, Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме грешниот”.

Нашиот дух, нетлен по Божјата замисла за нас, се мачи во затворот на гревовните страсти. Колку е подлабока нашата болка од сознанието за нашата оддалеченост од Бога во силата на гревот, дотолку е посилен стремежот на нашата душа кон Бога, и таа се моли во голем копнеж, со многу плач, барајќи соединение со Него. А Тој не го презира срцето скрушено, и приоѓа кон нас; и “длабокото” срце на човекот ја осознава својата сродност со Него, Кој на “видлив” начин присуствува и дејствува во нас. Од тоа се гледа дека и нашето тело, во за себе својствена форма, го восприема дишењето на Живиот Бог:

“Исусе, Сине на Живиот Бог, помилуј нѐ”.

Наследството кое ни е оставено од отците: нивното учење и раскажување за Божјите дарови – вклучуваат исто така и укажувања за патиштата кон боговидението, т.е. таа борба која тие ја воделе во својот внатрешен свет против “законот на гревот” (Рим. 7, 23) кој живее во секој од нас, против трагичните последици од првиот голем пад на човекот. Секој кој стапува на полето во многустраната битка за стекнување на светата вечност, ќе се сретне, меѓу останатото, и со неопходноста да се спротивстави на погубните влијанија од светот кој нѐ опкружува, кој ја отфрла молитвата; најсигурен штит во тоа повторно е:

“Господи, Исусе Христе, помилуј нѐ нас, и Твојот свет”.

Името на Исус Христос за верникот е како висок ѕид на тврдина. На непријателот не му е лесно да се пробие внатре низ тешката железна врата, не му помага ни измама, ако нашето внимание не се расејува на надворешни предмети. Молитвата со Неговото Име на душата ѝ дава сила не само да ги совлада штетните надворешни влијанија туку и повеќе од тоа: возможност да се влијае на средината во која живееме; како да излегуваме од внатрешната длабочина на срцето и да општиме со браќата во љубов и мир. Кога се умножуваат мирот и љубовта, кои се заповедани од Бога – стануваат извор на огнена молитва за сиот свет. Духот Христов нѐ изведува во пределите на љубовта, која ја опфаќа сета твар. Во таква состојба, душата со големо чувство се моли:

“Господи, Исусе Христе, Спасителу наш, помилуј нѐ нас, и Твојот свет”.

Бог никогаш не ја присилува волјата на човекот; но ни Тој не е возможно со сила да се натера нешто да направи. Во нашите молитви ние се стремиме да стоиме пред Него во единство и целосност на нашето суштество; пред сѐ во соединение на умот со срцето. За да го достигнеме ова блажено соединение на двете најважни сили на нашата личност – ние не прибегнуваме кон никакви вештачки средства (на психотехниката); во почетокот ние го навикнуваме умот со внимание да стои во молитвата, како што нѐ учат отците; односно, внимателно да се произнесува Името на Исус Христос и останатите зборови од молитвата. Сосредоточеното призивање на Божјото Име, со секојдневна усилба да се живее согласно Евангелските заповеди, доведуваат до тоа умот и срцето природно да се слеат во заедничко дејство.

Во нашиот подвиг ние никогаш не треба да брзаме. Неопходно е да се отфрли идејата: направи максимум во минимален рок. Вековното искуство покажало дека она што е достигнато по пат на психотехника не се задржува трајно; и што е поважно – не се соединува нашиот дух со Духот на Живиот Бог. Пред нас стои прашањето за вечното спасение во најдлабока смисла. За тоа сета наша природа треба да се препороди: од плотска да стане духовна. И кога Господ ќе нѐ смета за способни да ја примиме Неговата благодат, тогаш без забавување ќе одговори на нашето смирено призивање. Неговото доаѓање понекогаш бива толку сеопфатно, што го опфаќа целото битие, и срцето и умот сосема се зафатени само со Него; овој видлив свет отстапува место на реалноста со поинаков поредок, виш. Умот престанува да мисли дискурзивно: тој сиот станува внимание. Срцето доаѓа во состојба која е тешко да се опише: тоа е исполнето со страв, но побожен, живототворен. Нашето дишење притоа станува воздржано: Бог се гледа и внатре и надвор. Тој исполнува сѐ, и целиот човек: дух – ум, срце – чувство, па дури и телото, слеани живеат само со Бога.